کتاب

‏نام كتاب: الاحتجاج على أهل اللجاج‏، نويسنده: احمد بن على طبرسى‏ ، وفات: قرن ششم‏ ، تعداد جلد واقعى: ۲، زبان: عربى‏ ، موضوع: چهارده معصوم عليهم السلام‏

الإحتجاج‏، موضوع‏: بحث‏ ها و استدلال‏ های معصومین علیهم‌السلام و بزرگان دین با مخالفان در موضوعات مختلف.
پیشینه‏: در طول تاریخ اسلام بسیاری از بزرگان با انگیزه اثبات حق و رد باطل دست به قلم برده و كتبی با عنوان و موضوع احتجاج نوشته‏اند، یا فصولی از كتاب خود را به نقل احتجاجات در موضوعات گوناگون اختصاص داده ‏اند به طوری كه نزدیك به ۲۰ عنوان كتاب با نام ذ«الاحتجاج» در میان كتب شیعه به چشم می‌خورد.
اولین تألیفات:‏ اولین كسی كه احتجاج و بحث و استدلال با مخالفان را مطرح نمود پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بود كه به دستور قرآن با علمای ادیان مختلف و بت پرستان محاجه و بحث می‌كرد. اولین كتابی هم كه در این باره و با نام «الاحتجاج» نوشته شد از صحابی گرانقدر امام هفتم علیه‌السلام ذ«محمد بن ابی عمیر»ص بود. ابن ابی عمیر در زمان اختناق عباسیان سعی فراوان در حفظ میراث اهل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم داشت كه در این زمینه ۹۴ عنوان كتاب تألیف نموده است.
متاسفانه كتاب های او بعد از وفاتش دفن شده یا از بین رفتند و تعداد كمی از آنها به ما رسیده است.
انگیزه نگارش: طبرسی در مقدمه الاحتجاج می‌‏گوید:آنچه باعث شد من چنین كتابی تألیف كنم این بود كه عده‏ ای از شیعیان دست از استدلال و بحث با مخالفان برداشته ‏اند و می‌گویند پیامبر و ائمه علیهم‌السلام هیچوقت جدال نكرده ‏اند و به شیعه نیز چنین اجازه ‏ای نداده ‏اند؛ لذا تصمیم گرفتم در یك كتاب بحث ‏های بزرگان را با مخالفان در اصول و فروع دین جمع كنم.
البته طبرسی متذكر می‌‏شود كه نهی آنان از مجادله نسبت به افراد ضعیف قوم بوده است.
اعتبار روایات و كتاب‏: كتاب الاحتجاج از كتب معتبری است كه علما به آن اعتماد دارند و بدون هیچ دغدغه ‏ای روایات آن را نقل می‌كنند. تنها اشكالی كه متوجه روایات كتاب شده آن است كه اكثر روایات آن مرسله است و هیچ سندی در كتاب برای آنها یافت نمی‌شود. جواب این اشكال آن است كه: علاوه بر آنكه بزرگان به این كتاب اعتماد نموده و آن را نقل كرده ‏اند، مصنف در مقدمه كتاب می‌فرماید: من بجز روایات تفسیر امام عسكری علیه‌السلام بقیه روایات كتاب را بدون سند آورده ‏ام زیرا یا اجماع بر آنها هست یا موافق عقل‏اند یا در كتب مخالف و موافق مشهورند و روایات تفسیر منسوب به امام عسكری علیه‌السلام را با ذكر سند در ابتدای آنها آوردم، چرا كه از حیث شهرت مانند بقیه روایات كتاب نیستند.
و به واسطه این سخن طبرسی، تمام علما و مؤلفین با وجود روایات مرسله در این كتاب، به آن اعتماد كرده ‏اند.
ترتیب مطالب‏:  شروع كتاب با آیات و اخباری است كه ترغیب به بحث و استدلال با مخالفین می‏كند و اجر و ثواب حمایت كنندگان از دین خدا را بیان می‌كند. سپس احتجاجات پیامبر و ائمه علیهم‌السلام را به ترتیب ذكر كرده و در بین اینها گاهی استدلال‏ ها و بحث های اصحاب و اهل بیت پیامبر را نیز آورده است. در پایان نیز، توقیعات امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در پاسخ به سؤالات و مشكلات شیعیان ذكر شده است.
ترجمه‏ کتاب: كتاب شریف احتجاج طبرسی بسیار مورد استقبال علما و توده مردم قرار گرفت و بارها ترجمه و شرح شد.
از جمله ترجمه‌های این كتاب:
۱- ترجمه‏ای توسط مولی نظام الدین احمد غفاری مازندرانی.
۲- ترجمه‏ای از ابو الحسن، علی بن حسن زواری، مفسر بزرگوار و شاگرد محقق كركی.
۳- ترجمه‏ای توسط عماد الدین قاری استرآبادی.
۴- ترجمه با نام «كشف الاحتجاج» از ملا فتح الله كاشانی م ۹۸۸ هجری، كه همراه با شرح كتاب است.
شرح‏ های کتاب الاحتجاج:
۱- شرح ملا فتح الله كاشانی كه اشاره شد.
۲- شرح میرزا ابو الحسن بحرانی م ۱۱۹۳ هجری، از علمای بزرگ دوران زندیه در شیراز.
۳- شرح سید احمد بن محمد حسینی مختاری كه شرحی لطیف است.
تحقیق كتاب توسط سید محمد باقر موسوی خرسان انجام شده است. ایشان علاوه بر استخراج آیات و توضیح كلمات مشكل، مطالب تحقیقی فراوانی آورده كه شامل زندگی نامه بسیاری از شخصیت ‏های مذكور در متن كتاب و روایات فراوانی است كه توضیح آنها در پاورقی كتاب آمده است. در پایان كتاب نیز فهرست مطالب كتاب و مطالب حواشی ذكر شده است.
جایگاه و شخصیت احمد بن علی طبرسی‏:  ابو منصور، احمد بن علی بن ابی طالب طَبرِسی، از علمای قرن ششم هجری است. طبرسی را بسیاری از بزرگان منسوب به طبرستان مازندران دانسته ‏اند. در مقابل نیز عده‏ای او را منسوب به طبریش(كه معرّب تفرش است) دانسته ‏اند. تفرش منطق ه‏ای نزدیك قم است كه در تاریخ قم نیز شرح حال این منطقه ذكر شده است این قول به نظر صحیح است به دلایلی از جمله:
۱- منسوب به طبرستان طبَری است نه طَبرِسی، مانند محمد بن جریر طبری و...
۲- بیهقی در تاریخ بیهق وقتی سخن از أمین الإسلام طبرسی به میان می‌‏آورد او را منسوب به تفرش از نواحی قم می‌‏داند و با توجه به معاصر بودن أمین الإسلام و بیهقی و آشنایی نزدیك این دو نفر، كلام بیهقی مقدم بر دیگران است.
گرچه سال ولادت و وفات ابو منصور طبرسی دقیقا مشخص نیست؛ اما مسلّم است كه او از علمای قرن ششم هجری و معاصر أمین الإسلام طبرسی، مؤلف «مجمع البیان» و متوفای ۵۴۸ هجری است و هر دو از مشایخ ابن شهر آشوب مازندرانی م ۵۸۸ هجری می‌‏باشند.
اشتراك:  اطلاق طبرسی بر تعداد زیادی از علمای متقدم و متأخر می‏شود كه معروف ترین آنها عبارتند از:
۱- ابو منصور طبرسی صاحب كتاب احتجاج و از علمای قرن ششم هجری‏
۲- أمین الإسلام فضل بن حسن طبرسی، مؤلف «مجمع البیان»
۳- فرزند أمین الإسلام، حسن بن فضل بن حسن طبرسی مؤلف «مكارم الأخلاق»
۴- علی بن حسن بن فضل، نوه أمین الإسلام و مؤلف كتاب «مشكاة الأنوار»
پس بدون شك ابو منصور طبرسی صاحب احتجاج، شخصیتی غیر از أمین الإسلام طبرسی صاحب «مجمع البیان» است؛ گرچه هر دو معاصر بوده ‏اند و هر دو از مشایخ ابن شهر آشوب هستند، اما احتمال وحدت آن دو مردود است.
اساتید و شاگردان‏ طبرسی:
آنچه از اساتید ابو منصور طبرسی در اختیار ماست تنها «ابو جعفر، مهدی بن ابی حرب حسینی مرعشی» می‌‏باشد، كه طبرسی نام او را در اسناد روایاتش ذكر كرده است. از شاگردان طبرسی هم تنها نام ابن شهر آشوب مازندرانی را می‌‏دانیم كه متوفای ۵۸۸ هجری است.
تألیفات‏ طبرسی: در كتب تراجم چند كتاب را برای طبرسی نام برده ‏اند از جمله:
۱- الاحتجاج، كتابی بسیار گرانقدر و با ارزش است و از جمله مآخذ «بحار الأنوار» به شمار می‌‏رود.
۲- الكافی در فقه‏          ۳- تاریخ الأئمة            ۴- فضائل الزهراء       ۵ - مفاخر الطالبیة
۶- تاج الموالید در علم انساب، «ظاهرا این كتاب از أمین الإسلام طبرسی است زیرا شیخ منتجب الدین این كتاب را از أمین الإسلام طبرسی دانسته و ابن شهر آشوب هم كه شاگرد ابو منصور طبرسی است نام این كتاب را در تألیفات او ذكر نكرده است.»

منبع: مجموعه سیره معصومین